Porto - Demo Blog 5

Makalemiz Ongi Yazıtı’nın B5, B6 ve G2 satırlarında, t¹g² harfleriyle yazılan ve bir boy ismi olduğu net olan kelimeyle ilgilidir. Sadece Ongi Yazıtı’nda karşımıza çıkan bu boy ismi t¹ harfinin biraz daha farklı şekliyle yazılmış ve Atig olarak okunmuştur. Dönemin Çin kaynaklarını incelememiz sonucunda bu boy isminin Semerkant’ın kuzeyinde olduğu dile getirilen A-de Nehri’nin 阿得 (Erken Çince ?a-tək) ismiyle aynı olduğu açığa çıkmaktadır. Suishu ve Tongdian’e göre bu nehrin civarında yaşayan Hedie adlı bir boy mevcuttu ve bu boy daha sonra A-die olarak da adlandırılmıştı. Özellikle Uygur Kağanlığı (745-840) zamanında karşımıza çıkacak olan ve 2. Türk Kağanlığı (682-745) zamanında Tuul Nehri civarında Dokuz Oğuzlar ile beraber yaşadığı anlaşılan A-die boyu, literatürde genel olarak KT ve BK yazıtlarındaki Ediz boyu ile eşleştirilmiştir. İncelememiz sonucunda bu boyun orijinal isminin “Atig” olduğu, Türklerin dilinde önce “Ede” boy ismine dönüştüğü ve ardından “-z” çokluk ekiyle beraber “Ediz” hâlini de aldığını düşünüyoruz. Xin Tangshu’ya göre A-die boyunun xiedie 𨁂跌 (Erken Çince ɣɛt-dɛt < *Ädä) olarak da adlandırıldığının belirtilmesi, Taryat Yazıtı K2-3’teki “Ede/Ädä” boy isminin kökenini, Atig ve Ediz ile olan ilişkisini ortaya koymaktadır.

Ongi, Ediz, Atig, Yazıt, A-die

Our article is about the word inscribed with the letters t¹g² in lines W5, W6, and S2 of the Ongi Inscription, which is the name of a tribe. This tribal name, which we encounter only in the Ongi Inscription, was inscribed with a slightly different form of the letter t¹ and read as Atig. As a result of our examination of Chinese sources of the period, it becomes clear that the name of this tribe is the same as the name of the A-de River 阿得 (Early Chinese ?a-tək), which is said to be located in the north of Samarkand. According to Suishu and Tongdian, there was a tribe named Hedie living around this river, and this tribe was later called A-die. The A-die tribe, which appeared especially during the Uyghur Khaganate (745-840) and was stated to have lived with the Nine Oghuzs (Toquz Oghuz) around the Tuul River during the 2nd Turk Khaganate (682-745), is generally identified as the Ediz tribe in the KT and BK inscriptions in the literature. As a result of our analysis, we think that the original name of this tribe was "Atig", and in the language of the Turks, it first turned into the tribal name "Ädä" and then became "Ädiz" with the plural suffix "-z". The fact that, according to Xin Tangshu, the A-die tribe was also called xiedie 𨁂跌 (Early Chinese ɣɛt-dɛt < *Ädä) reveals the origin of the tribal name "Ädä" in Tariat Inscription N2-3 and its relationship with Atig and Ädiz.

Ongi, Ädiz, Atig, Inscription, A-die